Το θέμα της ψυχής με απασχολεί από τα εφηβικά μου χρόνια έως σήμερα.

Πολλές φορές απασχόλησα τον καθηγητή θρησκευτικών που είχα στο γυμνάσιο με ερωτήσεις και συνεχίζω ακόμη και σήμερα σχεδόν 30 χρόνια μετά να τον ρωτάω. Πάντοτε μου δίνει απαντήσεις. Και πάντα κάτι ακόμα θα υπάρχει, και κάτι ακόμα θα εξιτάρει το μυαλό μου να ψάξει.

Το θέμα της ψυχής το συνάντησα στην εργασία, στον εθελοντισμό, στη φιλία, στον έρωτα, στις πωλήσεις, στη μαγειρική, στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στο χρήμα, στη φιλοσοφία, στο ηθικό των ανθρώπων. Εάν η ψυχή είναι αναπτερωμένη, το όλον του ανθρώπου είναι αναπτερωμένο. Εκεί είναι το κέντρο. Εκεί είναι οι αρετές εκεί και τα πάθη του. Εκεί πεθαίνει η συνείδηση του και εκεί αναγεννιέται. Και εάν τολμήσει να βάλει την ψυχή του κάπου, ή θα καταστραφεί εάν η ψυχή είναι κυριευμένη από πάθη και κακία ή θα αναγεννηθεί εάν η ψυχή είναι ελεύθερη παθών. Το σίγουρο είναι πάντως πως ο αμετανόητος εγωιστής αποκλείεται να σωθεί.

Έπειτα είχα την ευλογία να μελετήσω το θέμα της ψυχής στο πανεπιστήμιο, με μια εξαίρετη καθηγήτρια Φιλοσοφίας, που την ευγνωμονώ για την καθοδήγηση και της εύχομαι από καρδιάς τα καλύτερα. Μεγάλη ευλογία να παλεύεις με τη γνώση. Μέχρι να την κατακτήσεις νικιέσαι ξανά και ξανά. Έτσι ο άνθρωπος ταπεινώνεται και καταλαβαίνει πόσο μικρός και ασήμαντος είναι. Έτσι ταπεινώθηκα και εγώ στο μάθημα της Φιλοσοφίας, για να καταλάβω τι υποστήριζε ο Πλάτωνας για την ψυχή στην Ιδανική του Πολιτεία..

Η ψυχή είναι μια μικρογραφία της «Ιδανικής Πόλης». Διαιρείται σε τρία μέρη, το λογιστικό μέρος, το ανώτερο και αθάνατο, που στεγάζει την ορθή κρίση, το θυμοειδές που στεγάζει το πάθος και το επιθυμητικό, το κατώτερο μέρος που στεγάζει τις ηδονές και τις απολαύσεις. Η διαμάχη μεταξύ ορθής κρίσης και ηδονής είναι διαρκής. Η ευδαιμονία του ανθρώπου, η Ιδανική Πόλη, εξαρτάται από την επικράτηση της σωφροσύνης στα κατώτερα μέρη της ψυχής. Γιατί η σωφροσύνη είναι ο φύλακας της ψυχής και του ανθρώπου ως όλον. Έπειτα απο συζήτηση, η κατάληξη ήταν πως για να υπάρξει ευδαιμονία, πρέπει η ''ποίηση'' που επιδρά αρνητικά στην ανθρώπινη ψυχή γιατί εγείρει τα πάθη της, να εξοριστεί μια για πάντα απο την Ιδανική Πολιτεία. (10ο βιβλίο). Σε ελεύθερη ερμηνεία, οτιδήποτε επιδρά αρνητικά στην ψυχή του ανθρώπου, πρέπει να ξεριζώνεται. 

Πιθανόν λοιπόν αυτός ο δάσκαλος να είχε δίκιο αφού είναι αιώνιος δάσκαλος της ανθρωπότητας , στον οποίο υποκλίνονται τα ισχυρότερα Πανεπιστήμια του κόσμου.  

Το θέμα της ψυχής το συνάντησα και στο θάνατο αγαπημένων προσώπων. Το pemptousia.gr γράφει πως σύμφωνα με τον Μέγα Αθανάσιο η ψυχή του ανθρώπου είναι αυθυπόστατος και αυτοκίνητη, δηλαδή πως και μετά το χωρισμό της από το σώμα εξακολουθεί να ζει και να κινείται. Ίσως να συνάντησα και εγώ την ψυχή ενός κεκοιμημένου,  όταν με επισκέφθηκε μια νύχτα λίγο πριν την οριστική αναχώρηση..

Η τελευταία ώρα του ανθρώπου είναι μεγαλειώδης γιατί είναι η στιγμή που η ψυχή αποχωρίζεται το σώμα. Πολλά λέγονται και γράφονται στην ορθόδοξη παράδοσή μας, μέσα σε Πατερικά Κείμενα, σε παραβολές της Αγίας Γραφής, ακόμα και σε λαϊκές παραδόσεις για την ψυχή. Και παρόλο που ο άνθρωπος μπορεί να ενημερωθεί και να ενεργήσει για το συμφέρον του πριν το θάνατο, που κανείς δε γνωρίζει πότε θα έρθει, παρόλα αυτά φεύγει έχοντας ελλιπή κάθαρση. 

Σε αυτή την περίπτωση η ψυχή τρέμει και ζητάει προστασία. Τι να σου κάνουν και οι Άγγελοι εάν εσύ δεν έβαλες μυαλό όσο ζούσες; Πόσες προειδοποιήσεις να σου στείλουν για να διορθωθείς; Και μια, και δυο και τρεις προειδοποιήσεις. Αλλά αφού εσύ αγνοείς τα ''σημάδια'' και τις καμπάνες που χτυπούν;  Λες εγω δεν παθαίνω τίποτα. Με αγαπάει εμένα ο Θεός. Γιατί που το ξέρεις; Δώσατε τα χέρια και συνάψατε συμφωνία; Τον επισκέφθηκες στο γραφείο του και υπέγραψες συμβόλαιο; Τα πίνατε την Παρασκευή το βράδυ μαζί στη Νέα Σμύρνη και σε διαβεβαίωσε πως τη Δευτέρα το πρωί, θα σου τηλεφωνήσει για να πας να υπογράψεις το συμβόλαιο; Ευκαιρίες να διορθωθεί ο άνθρωπος δίνονται, αλλά συνήθως τις κλωτσάει γιατί είναι εγωιστής. Κατόπιν μαζεύεται η οργή του Θεού και αρχίζουν οι σκληρότερες δοκιμασίες, δηλαδή ηχηρότερες καμπάνες, μήπως και τις ακούσει ο άνθρωπος έγκαιρα και συνετιστεί πριν τον θάνατο. Αλλά και πάλι είναι άγνωστο εαν ο εγωιστής καταλαβαίνει τι του συμβαίνει ή τελικά φύγει αμετανόητος.. 

Τα τελώνια πρόκειται να εμποδίσουν την ανάβαση της ψυχής προς τον Ουρανό. Κάθε τελώνιο απαιτεί «λογαριασμό» από την ψυχή για κάθε αμάρτημα της. Είσαι έτοιμος να τον πληρώσεις; Ή ως αμετανόητος θα σου φταίνε ακόμα και τα τελώνια που και αυτά ''εμποδίζουν'' να απολαύσεις, αυτό που απο μόνος σου πιστεύεις ότι αξίζεις και δικαιούσαι. Όλα δικά σου τα θέλεις και τελικά τίποτα δεν θα σου μείνει, γιατί τα σάβανα δεν έχουν τσέπη και τα δύο μέτρα είναι ισότιμα για όλους. Δεν γνωρίζουμε εμείς εαν είμαστε άξιοι να απολαύσουμε τη μεταθάνατον ζωή. Άλλος είναι ο Κριτής. Εμείς το μόνο που γνωρίζουμε είναι τα έργα μας στην παρούσα ζωή. Εάν ο άνθρωπος δεν δουλέψει με τα πάθη του και δεν αποκαταστήσει τις αδικίες που διέπραξε προς τον πλησίον του όσο ζει, τότε τα τελώνια δεν θα επιτρέψουν στην ψυχή να φτάσει στον τελικό προορισμό του Παραδείσου. Αντιθέτως το ταξίδι θα καταλήξει σε άλλη ήπειρο. Εάν ο άνθρωπος έχει κάνει και καλά έργα, τότε η ανάβαση της ψυχής θα έχει λιγότερα εμπόδια ή ο δρόμος θα είναι ανεμπόδιστος.. Και βέβαια η οριστική κρίση θα γίνει κατά τη Δευτέρα Παρουσία.

Ο εγωιστής με τα έργα που έχει σπείρει, σιγά σιγά μένει μόνος του. Γιατί μόνο ο εαυτός του είναι άξιος προς τον εαυτό του. Όλοι οι άλλοι είναι ανάξιοι και τους υποτιμάει. Ο εγωισμός είναι η αρχή για όλα τα πάθη και το κέντρο του είναι η ψυχή του ανθρώπου και το πάθος που την έχει κυριεύσει. Όσα καλά έργα και να κάνει, φανερά ή κρυφά ή για το θεαθήναι, εάν δεν αποκαταστήσει τις ουσιαστικές αδικίες, τότε είναι αδύνατο να σωθεί. Έτσι ο εγωισμός καίει τον άνθρωπο νύχτα και ημέρα. Ησυχία δεν έχει, γιατί τον καίει ο γογγυσμός του αδικημένου που υποφέρει. 

Το μοναδικό αντίδοτο του εγωισμού είναι η σωφροσύνη και η ταπεινότητα. Όπως η ποίηση πρέπει να ξεριζωθεί από την Ιδανική Πολιτεία για να υπάρξει ευδαιμονία, έτσι και ο εγωισμός πρέπει να ξεριζωθεί από την ψυχή του ανθρώπου για να υπάρξει σωτηρία.  Μόνο τότε τα τελώνια δεν έχουν καμία εξουσία πάνω στην ψυχή.

Ο εγωισμός σχετίζεται και με τα τελωνεία και τους εκτελωνισμούς, κοινώς με το εμπόρευμα που πρέπει να φτάσει στον προορισμό του. Όπως το τελώνιο ζητάει λογαριασμό για να αφήσει την ψυχή να περάσει έτσι και ο εκτελωνιστής ζητάει "λογαριασμό'' ώστε να υπογράψει και τα εμπορεύματα να περάσουν το τελωνείο για τελικό προορισμό. Εαν ο εκτελωνιστής κάνει κακή χρήση εξουσίας και υπερβεί των καθηκόντων του, ή θεωρήσει απο μόνος του ότι δικαιούται να αρπάξει μερίδιο απο ξένα εμπορεύματα, τότε διαπράττει ύβρη και διεκπεραιώνει την εργασία του σύμφωνα με το συμφέρον της τσέπης του και όχι σύμφωνα με τον κανονισμό. Μέχρι που ο έμπορος, να απηυδήσει απο την αδικία και ο γογγυσμός του, να κάψει τον άδικο εκτελωνιστή. Ή έχεις την εντύπωση πως μόνο οι άλλοι θα πληρώνουν για λογαριασμό σου; 

Έψαχνα πολύ καιρό, ίσως χρόνια σχετικά με τη λέξη ''μάγκας''. Παρατηρούσα τις ανθρώπινες συμπεριφορές, διάβαζα και άκουγα διάφορα, ίσως γνώριζα, ίσως νόμιζα πως γνώριζα, μέχρι που μου δόθηκε γενναιόδωρα η έμπνευση..

Σύμφωνα με  την Πύλη της Ελληνικής Γλώσσας, www.greek-language.gr που μελετήσαμε στο πανεπιστήμιο, για τη λέξη μάγκας δίνονται δύο σημασίες :1) λαϊκός άνθρωπος που χαρακτηρίζεται από υπερβολική αυτοπεποίθηση ή έπαρση / τύπος λαϊκού κυρίως ανθρώπου που παριστάνει τον παλικαρά και που συχνά κάνει επίδειξη δύναμης, 2) έμπειρος άνθρωπος στη ζωή με ικανότητες που αναγνωρίζονται και τυγχάνουν αποδοχή.

Για τον δικό μου πολιτισμό η δεύτερη εκδοχή είναι αποδεκτή. Και με σιγουριά μπορώ να προσθέσω πως μάγκας είναι αυτός που τηρεί το λόγο του και είναι συνεπής προς τις δεσμεύσεις του. Θέλει μαγκιά να είσαι συνεπής γιατί αυτό απαιτεί περιορισμούς και μάχες. Στην πράξη απαιτεί να σφίξει το στομάχι, ή ενίοτε και να χαλάσει, μέχρι να γίνει το σωστό. Μάγκας είναι ο ‘’Συνεπής Παλαιάς Κοπής’’, όπως έγραψα σε προηγούμενο άρθρο μου στο WomanPower.  ''Μαγκάκι'' μπορεί να είναι και μια γυναίκα, ακόμα και ένα παιδάκι. Ακριβώς σε αυτό το σημείο αναδύεται η έννοια της ελευθερίας, που συνδέεται άμεσα με την ψυχή του ανθρώπου. Είμαι ελεύθερος δεν σημαίνει είμαι ασύδοτος ή ανεύθυνος και κάνω ό,τι θέλω χωρίς να υπολογίζω συνέπειες και συνανθρώπους. Είμαι ελεύθερος σημαίνει είμαι υπεύθυνος. Και επειδή ο υπεύθυνος διακατέχεται απο σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δίκιο, όπως οι αρετές στην Ιδανική Πολιτεία του Μέγα Δάσκαλου, και απο άλλες αρετές, αρχές και αξίες, τότε ο άνθρωπος είναι ''μάγκας'' και προστατεύει την ψυχή του απο τα τελώνια και τους ''πάσης φύσεως εκτελωνιστές'' που θα συναντήσει στην παρούσα ζωή..

Μάγκας ήταν ο Σμυρνιός παππούς μου Αντώνης, που αγάπησε την Σμυρνιά γιαγιά μου Μαρία και τόλμησε να σταθεί μπροστά στον πλούσιο πατέρα της, για να την κάνει δική του, χωρίς φράγκο μες την τσέπη, αφού ήταν φτωχός. Μάγκας ήταν και η Μαρία, που αγάπησε τον Αντώνη και τα πράσινα του μάτια, και δε δείλιασε μπροστά στον αμείλικτο πατέρα της. Μάγκας ήταν ο Αντώνης που δούλεψε σκληρά πουλώντας πατάτες και κρεμμύδια με τη σούστα και το άλογο στην Κοκκινιά, στου Ρέντη και στα Περιβόλια της Αγίας Άννας, για να θρέψει την οικογένειά του. Μάγκας ήταν και η Μαρία, που από αρχοντοπούλα, χειραφετήθηκε στην εργασία, και δημιούργησε βουστάσιο για παραγωγή και διανομή φρέσκου γάλατος, για να σταθεί δίπλα του ισότιμα. Μάγκες ήταν και οι δύο, που τήρησαν το λόγο τους και κατέθεσαν την ψυχή τους ο ένας στον άλλο για να είναι μαζί και να κάνουν οικογένεια.

Η λέξη μάγκας στην εποχή που διανύουμε έχει χάσει την ουσία της και είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν την πραγματική της σημασία ή μπορούν να διακρίνουν τον πραγματικό μάγκα απο τον ψεύτικο. Συναντώνται ορισμένοι άνθρωποι που διατηρούν ακόμα οξυδερκές πνεύμα και διακρίνουν τη γνησιότητα. Και αυτό μου δίνει μια ελπίδα, μέσα στην κοινωνία του ψεύδους και των απομιμήσεων που ζούμε. Γιατί ορισμένοι ψευτονταήδες και ψευτοαπολίτιστοι, με τη συμπεριφορά τους μέσα στην κοινωνία αλλοίωσαν την έννοιά της λέξης μάγκας. Μάγκας είσαι όταν απειλείς, εκβιάζεις, δέρνεις, σκοτώνεις γυναίκες και παιδιά, όταν επιβουλλεύεσαι ξένα αγαθά, όταν αδικείς και αρπάζεις, όταν κάνεις bullying σε άλλα παιδιά του σχολείου ή τα αποκλείεις απο ομαδικές δραστηριότητες, όταν εκβιάζεις έναν άνθρωπο για να του δώσεις δουλειά, όταν η κοινωνία δεν έχει ψωμί να φάει και εσύ απολαμβάνεις το παντεσπάνι σου, όταν αφήνεις χήρες και ορφανά χωρίς ρεύμα και γιατρό; Άλλη εντύπωση είχα.  Στην σύγχρονη σκληρή κοινωνία η λέξη μάγκας συνδέθηκε με πράξεις παραβατικές, εκβιαστικές, ανάρμοστες, πράξεις ανισοτήτων κατά των αδυνάμων, που ουδεμία σχέση έχουν με την πρόοδο της κοινωνίας και του ευγενούς Ελληνικού Πολιτισμού. 

Οι συμπεριφορές αυτές, δεν προστατεύουν την ψυχή απο τα τελώνια και τους εκτελωνιστές. Αργά ή γρήγορα, έρχεται ο "λογαριασμός'' για να πληρώσουν, ότι κακό και άδικο έκαναν. Και επειδή ζούμε την εποχή της πανδημίας, των ασθενειών και του θανάτου, είναι προνοητικό σήμερα να κλείσουν τις εκκρεμότητες με την αδικία, γιατί ενδέχεται ανα πάσα στιγμή να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να ζητηθεί η πληρωμή.. 

Εαν ο άνθρωπος έχει προνοήσει για το λογαριασμό και έχει κάνει ''αποταμίευση'' απο δίκαιες πράξεις, τότε σίγουρα είναι μάγκας και τον παραδεχόμαστε. Αλλιώς του ευχόμαστε καλά ξεμπερδέματα, καθόμαστε στην άκρη και αναμένουμε να δούμε την εξέλιξη του. 

Το σίγουρο είναι πάντως πως καμπάνες ηχούν προειδοποιητικά για όλους ανεξαιρέτως. Η ακοή διαφέρει..

© Αγγελική Γ.Πιτσόλη

Γυναίκα, Αριστούχος Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Επιστήμονας Επικοινωνίας, Ιδιωτικής Ασφάλισης και Πολιτισμού

21 Ιανουαρίου 2022