Πολλές φορές αναρωτήθηκα, πόσο φτωχή θα ήταν η ζωή μου, εαν δεν είχα μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον με ανθρώπους γεννημένους τη δεκαετία του 30' και του 40'. 

Οι άνθρωποι που γεννήθηκαν εκείνη την περίοδο, απέκτησαν μια αυθεντική στάση ζωής και μια σοφία σπάνια για τον νεοέλληνα. Το συγκριτικό πλεονέκτημα με τις πρόσφατες γενιές, είναι ότι το επίκεντρο της παιδικής τους εκπαίδευσης, ήταν η εξεύρεση λύσεων επιβίωσης, μέσα σε τρομακτικά δύσκολες συνθήκες. Και η πρώτη αναμέτρηση του ανθρώπου με την επιβίωση, είναι η εύρεση τροφής. Αυτή η διαδικασία προσφέρει ισχυρά οφέλη στον άνθρωπο, επειδή τον ωθεί να σκεφτεί και να δράσει ποικιλοτρόπως, μέχρι να ικανοποιήσει το επίπονο αίσθημα της πείνας. Η πείνα πονάει βαθιά μέσα στο στομάχι-εάν αντέξεις αυτή τη δοκιμασία, χτίζεις μια σπάνια πειθαρχεία-το έχεις νιώσει;. 

Γιατί ένας/μια κυνηγός τροφής λειτουργεί με επαυξημένες όλες τις αισθήσεις και δυνάμεις και παράλληλα κάθε φορά που κατακτάει την τροφή του, χτίζει έναν πανίσχυρο χαρακτήρα αυτοπεποίθησης. Παρατήρησε τους χαρακτήρες σήμερα και ιδιαίτερα αυτών που έχουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, την τροφή έτοιμη, χωρίς κανένα κόπο. 

Βλέπεις πολλά μάτια να πετούν σπίθες; 

Έπειτα με την πάροδο των ετών κάποιες γυναίκες άλλαξαν στάση ζωής. Λυπάμαι βαθιά και έως δακρύων που το διαπιστώνω στην καθημερινότητα, αλλά οφείλω να το καταγράψω. Η πτώση ξεκινάει πλέον από νεαρότατες ηλικίες κατά δεκάδες, χωρίς ουδεμία αντίσταση..

Όταν διακυβεύεται η ελευθερία και η δημοκρατία, η αλληλεγγύη οφείλει να υπερισχύει. Και η γυναίκα έχει χρέος να αναλάβει δράση στον απελευθερωτικό αγώνα. Εξάλλου η φύση την προίκισε με ρόλο προστατευτικό προς τους αδυνάτους. Έναν τέτοιο προστατευτικό ρόλο υιοθέτησε και η γιαγιά Αγγελική στην κατοχή, όταν προσέφερε τα γαλακτοφόρα στήθη της, σε όλα τα παιδιά μιας γειτονίας στην Κοκκινιά, που μεγάλωσε η οικογένειά του πατέρα μου. Μια άλλη γυναίκα προσέφερε σαπούνι. Μια άλλη όσπρια. Και αγάπη, αγάπη αγάπη μέχρι να έρθει το τέλος του πολέμου. Και αυτός ο συλλογικός αγώνας επιβίωσης, πραγματοποιείται καθημερινά μέχρι και σήμερα και σε ατομικό επίπεδο. Δηλαδή όταν διακυβεύεται η ζωή μου, θα μείνω αδρανής; Σπίθες θα βγάλω από τα μάτια, φωτιά θα πάρω ολόκληρη, μέχρι να ορίσω τη ζωή μου και να με προστατεύσω. Ακόμα και αν ηττηθώ. Ακόμα και εαν πεθάνω. Θα πεθάνω γενναία μέσα στη μάχη. Ναι το σώμα μου θα πεθάνει. Η ψυχή μου όμως θα μείνει απροσκύνητη. Όλα μπορεί να μου τα πάρει ο κατακτητής, εκτός απο την αδούλωτη ψυχή μου. Και μετά τον πόλεμο τι γίνεται; Πως ξεκινάει η ζωή από την απόλυτη εξαθλίωση, στα απολύτως απαραίτητα; Τα παιδιά στην εργασία, όπως και ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου όπως και η εν ζωή αδελφή του Αμαλία. Αυτοί οι σοφοί άνθρωποι που θα αποτελούν για εμένα μια αιώνια έμπνευση.. 

Μια τέτοια έμπνευση είναι και η προσωπική ιστορία της Αμαλίας, γεννηθείσα το 1938, το πρώτο παιδί 7μελούς οικογένειας στην Κοκκινιά της κατοχής, η οποία έπρεπε από παιδική ηλικία να φροντίζει τα αδέλφια της και παράλληλα να φέρνει το ψωμί στο τραπέζι. Όταν πια έγινε έφηβη, ζήτησε από τον πατέρα της να γίνει Παπαστρατίνα για να ξεφύγει απο την φτώχεια. Και ο παππούς χτυπώντας το χέρι στο τραπέζι, φώναξε Παπαστρατίνα δεν θα γίνεις! 

Η εργασία στην καπνοβιομηχανία Παπαστράτος στον Πειραιά, φάνταζε μια σανίδα σωτηρίας για τον πληθυσμό που είχε βιώσει την πείνα της κατοχής και όχι μόνο αφού είχε προηγηθεί η εισροή των Μικρασιατών προσφύγων. Το χρονικό του λιμού το χειμώνα του 1941-1942 θίγει αναλυτικά και ο ίδιος ο Ευάγγελος Παπαστράτος, στο βιβλίο του ''Η Δουλειά κι ο Κόπος της-Από τη ζωή μου'', εκδόσεων GEMA και πως συνέβαλε με προσωπική δράση στον Ερυθρό Σταυρό, για να φτάσουν τρόφιμα στον Πειραιά και όχι μόνο. Ασφαλώς δακρύζει η ψυχή μου. Από το κεφάλαιο ΙΙ σελίδα 211 και έπειτα, αναφέρει αναλυτικά το κυνήγι της τροφής, τα χρόνια της κατοχής, τις αλληλέγγυες κοινωνικές οργανώσεις αλλά και την φιλανθρωπική δράση του σε ορφανοτροφεία, νοσοκομεία, ερευνητικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα, αθλητισμό και πολιτισμό. 

Η πρότυπος καπνοβιομηχανία Παπαστράτου εγκαινιάστηκε 29 Μαΐου 1931στον Πειραιά, παρουσία του πρωθυπουργού Ελευθέριου  Βενιζέλου που έκοψε την κορδέλα εγκαινίων των μηχανημάτων επεξεργασίας του καπνού, καθώς και άλλων πολιτικών και στρατιωτικών αρχηγών. Το γεγονός αποτέλεσε ύψιστης σημασίας για την ελληνική οικονομία. Ο Ευάγγελος Παπαστράτος και οι αδελφοί του, δημιούργησαν ένα σύγχρονο περιβάλλον, με ανέσεις υψηλών ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Η πρόσληψη στην καπνοβιομηχανία Παπαστράτος, ήταν για τους βασανισμένους ανθρώπους μια ευκαιρία να αλλάξουν τη ζωή τους. Εξάλλου με τη Μικρασιατική Καταστροφή, στον Πειραιά κατέφθασαν αθρόες ροές προσφύγων σε εξαθλιωμένη κατάσταση. Αυτοί που δεν είχαν τίποτα, κατευθύνθηκαν προς Κερατσίνι-Δραπετσώνα. Αυτοί που είχαν και κάτι μαζί τους κατευθύνηθηκαν προς Κοκκινιά και άνω. Πως τράφηκαν; 

Οι Αφοί Παπαστράτου, γεννημένοι κυνηγοί της τροφής, αφού ορφάνεψαν απο πατέρα σε παιδική ηλικία, καθιέρωσαν προνόμια για όλους τους εργαζομένους τους. Μέσα στο υπερσύγχρονο εργοστάσιο λειτουργούσε ιατρείο, λουτρά, ιματιοθήκες, χώρος καπνίσματος και νυχτερινή σχολή για τον αλφαβητισμό των εργαζομένων. Στην ταράτσα δημιουργήθηκε ειδικός χώρος για τη σωματική άσκηση των εργατριών με ειδικούς γυμναστές. Στο εστιατόριο κατά τη διάρκεια των γευμάτων, ένα ραδιόφωνο ψυχαγωγούσε τις εργάτριες. Μια φορά το τρίμηνο διοργανώνονταν εκδρομές, φέρνοντας κοντύτερα διοίκηση και εργαζόμενους. Τέτοιος ήταν ο ζήλος των επιχειρηματιών, που εκτός των άλλων, ήθελαν να αποκαθιστούν τις εργάτριες, καθιερώνοντας ομαδικούς γάμους, με ταυτόχρονη προσφορά προίκας (η προίκα καταργήθηκε το 1981 επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου). Στον πρώτο ομαδικό γάμο, σχεδόν το 1938, τα αδέλφια Παπαστράτου έφεραν τη μητέρα τους απο το Αγρίνιο, για να δει τους κόπους της, να επιστρέφουν υπεραξία στη συντηρητική κοινωνία, για τη γυναίκα της εποχής. Οι Αφοί Παπαστράτου έτρεφαν σεβασμό προς όλες τις εργαζόμενες γυναίκες, σεβασμός που πήγαζε απο την σκληρά εργαζόμενη μητέρα τους, που τους μεγάλωσε και τους σπούδασε όντας χήρα το 1900. Με αυτές τις προϋποθέσεις όλες οι βασανισμένες γυναίκες ήθελαν να γίνουν Παπαστρατίνες.. 

Αξίζει να σημειώσω πως ένα ακόμα έμφυλο ζήτημα που αναφέρεται στο βιβλίο, ήταν η χρήση της καθαρής τόγκας για την επεξεργασίά των καπνών και τη δημιουργία συσκευασιών του καπνού. Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος, το 1920 ξεσήκωσε τους καπνεργάτες. Για τη μέθοδο της τόγκας έπρεπε να χρησιμοποιούνται περισσότερο γυναίκες, με αποτέλεσμα μαζικές απολύσεις αντρών και αύξηση του έμφυλου χάσματος της ανεργίας της καπνεργατικής τάξης. Όπως αναφέρει ο Ευάγγελος Παπαστράτος στο βιβλίο του,  η Βουλή το 1922 απαγόρευσε την επεξεργασία καπνού με τη μέθοδο της τογκας, προκαλώντας αύξηση της οικονομικής δυστυχίας στην Αιτωλοακαρνανία και Καβάλα, περιοχές καλλιέργειας εξαιρετικής ποιότητας καπνών. Οι παραγγελίες διεκόπησαν και οι αναταραχές συνεχίστηκαν και για άλλα ζητήματα, μέχρι να κριθεί αντισυνταγματικός ο νόμος και να οριστεί ποσοτική αναλογία άντρων και γυναικών, που πρέπει να χρησιμοποιούνται στις καπναποθήκες για την επεξεργασία τογκας.  

Επιστρέφοντας θυμήθηκα για ακόμη μια φορά τον πατέρα μου, που είχε κυριολεκτικά τη δύναμη να ξεριζώσει την καρδιά του, για να με ζώσει με εφόδια πολέμου και να με ρίξει στη μάχη, ισότιμα με το αντίθετο φύλο. Και απολάμβανε να με βλέπει να καλπάζω..

Το κυνήγι της τροφής δεν είναι ντροπή, είναι απελευθέρωση και αξιοπρέπεια. Και σίγουρα είναι πηγή έμπνευσης. 

Τα μανίκια απο το πουκάμισο, θα είναι πάντα σηκωμένα από ιδεολογία. 

Καλή συνέχεια καλοκαιριού. 

© Αγγελική Γ. Πιτσόλη 

Γυναίκα, Αριστούχος Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών  

Επιστήμονας Επικοινωνίας, Ιδιωτικής Ασφάλισης και Πολιτισμού

15 Ιουνίου-20 Ιουλίου-27 Ιουλίου 2025

Πηγή Εφημερίδων

https://lykourinos-kavala.blogspot.com/2017/07/1933.html